ดาโต๊ะยุติธรรมคนแรกของปัตตานี คือรองอำมาทย์โทหลวงประชาภิบาล ระเด่นอะหมัด และหะยีอูมา ขุนจะบังพิทักษ์ ในรัชกาลที่ 6 ต่อมา ยุคสมัยรัชกาลที่ 7 คือ “หะยีวันฮารงค์ บานีวัน” ตอนหลังได้รับนามสกุลพระราชทานเป็น”ขุนศรีตุลาการ” เป็นคนจะบังติกอ
การแต่งตั้งดาโต๊ะยุติธรรม เกิดในช่วงเปลี่ยนแปลงการปกครอง มีการปรับ ปรุงธรรมเนียมการปกครอง ตั้งแต่ ร.5 มาถึง ร.6 จนถึง ร. 7 แต่งตั้งเป็นครั้งแรก จวบจนถึงปัจจุบัน
หลักรัฐประศาสโนบาย มณฑลปัตตานี พศ.2466 มีหลักการ สำคัญ 6 ข้อ
1.ควรตังวิธีปฏิบัติว่า เว้นจากการกดขี่ศาสนาอิสลาม.
- ภาษีอากรทุกชนิดคิดถัวกันไม่ควรให้สูงกว่าที่อังกฤษเขาเก็บ.
- พยายามไม่ให้มีการกคขี่บีบคั้นพลเมืองแต่เจ้าพนักงาน.
4 พยายามอย่าให้ราษฎรต้องเสียเวลาป่วยการในเมื่อเจ้าพนักงาน บังคับ - ข้ารารการในมณฑลนี้ควรเลือกพั้นเป็นพิเ ศษเเละอบรมกันขึ้นให้ดีขึ้นเสมอ
- ระเบียบการใหม่อันใดอันเกี่ยวด้วยสูขทุกข์ของราษฎร ควรหารีอ สมุหเทศาภิบาลเสียก่อนที่จะบังกับให้ทำลงไป.
ความพิสดารแจ้งอยู่ในสำเนาที่ 2 ข้างท้ายนี้.
หลักการ ๒ ข้อนี้ท่านเสนาบดีทุกคนยอมรับรองว่าชอบ, ที่จะตั้งเปน
หลักสำหรับพิจารณารายงานนี้ต่อไป.
………..
